विश्वमा जुन अनुपातमा कम्प्यूटर र कम्प्यूटरमा आधारित सूचना प्रविधिको विकास भइरहेको छ त्यही अनुपातमा व्यापारिकरण पनि बढिरहेको छ। हामीले जति मात्रामा सफ्टवेयरको प्रयोग गर्छौ ती सबै सफ्टवेयर किनेर प्रयोग गरिरहेका छैनौँ। नेपालमा प्रयोग गरिने अधिकाँश सफ्टवेयरहरु प्रतिलिपि गरिएका हुन्छन्। हामीले अधिकाँश सफ्टवेयरहरु गैरकानूनी रुपमा प्रयोग गरिरहेका हुन्छौँ। हामीले एउटा कम्प्यूटरको हार्डवेयर किन्दा जती मूल्य पर्छ त्योभन्दा बढी मूल्य सफ्टवेयरको पर्न जान्छ तर अधिकाँश नेपाली प्रयोगकर्ताहरु यो वास्तविकताप्रति अनभिज्ञ छन्। तर कुनै दिन यस्तो पनि आउन सक्छ जुनदिन हामीले हाम्रो कम्प्यूटरमा प्रयोग गर्ने सफ्टवेयरहरुले बिना लाइसेन्स काम गर्दैनन्।
नेपाली लेखहरु - पृष्ठ २१०
विधाहरू
तपाई हामीले कम्प्युटर भाइरसको बारेमा सुनेका छौँ। कैयौँलाई त भाइरसले हैरान पारेको पनि होला। आखिर के हो त कम्प्युटर भाइरस? यसको बारेमा केही जानकारी लिउँ । कम्प्युटर भाइरस कुनै जिवित प्राणी वा जिवाणु होइन। यो एकप्रकारको कम्प्युटर प्रोग्राम (एप्लिकेशन) हो। भाइरस कम्प्युटरमा मात्र चल्छ। यसप्रकारको भाइरसले मानिसलाई केही गर्दैन। यसले हाम्रो कम्प्युटरमा भएका फाइल र प्रोगामहरुलाई बिगार्ने, गलत निर्देशन दिने र खास प्रकारका कामहरु गर्न नदिने आदि गर्छ। भाइरसले के काम गर्ने भन्नेकुरा भाइरस निर्माताहरुले नै पहिल्यै निर्धारण गरेका हुन्छन्। र भाइरसले त्यसैअनुरुप हाम्रो कम्प्युटरमा काम गर्छ।
किन बन्छन् त भाइरस?
रातिको बारह बजी सकेको थियो l म चढेको नाइट सुपर अचानक रोकियों l आँखामा निंद्रा देवीले प्रवेश गर्दै गरेकी थीइन l झसंग भएर म बिउझिन्छु l रातिको कुरो हो अलिक चंख त हुनु नै पर्छ l म आफ्नो आँखा मिच्दै त्यों ठाऊ चिन्न कोशिश गर्नु थाल्छु l एतिन्जेल प्राय: जसो यात्रिहरू पनी उठी सकेका हुन्छन l म झ्याल खोली बाहिर हेर्छु l श्रीरामपुर गेट आई पुगेका रहेछ l म होशियार भएर बस्छु l किन भने मैले धेरै पल्ट सुनी राखेको थिए कि यहाँ चेकिंगको नाउमा पुलिस हरुले नेपालीहरु लाइ मन परी लुटछन रे l बसवाला हरु पनी पुलिसहरू सित मिलेका हुन्छन् रे l त्यसैले मैले सिलगडी बाट ट्रेनमा न चडी बसमा आउने निर्णय लिएको थिएं l मेरो सीट अगाडी एक जना आमै आफ्नो दस वर्षीय नातिनी संग बसेकी थीइन वहां नेपाल इटहरी बाट आउनु भएको रे l बसमा चढ़दा वहाँले भन्नु भएको थिए l उहाँ असमको डिफुमा बस्नु हुन्छ l अर्को सीटमा अझै दुईजना नेपाली दाज्यूहरु बसेका थिए l उहाँहरुले गुवाहाटीमा दूधको कारोबार गर्छन रे l नेपाली पहिरनले गर्दा अलग्गई चिनीन्छ l
"ह'न भाई यो कुन ठाऊ हो ? गाड़ी किन रोकियों ?" भन्दै ती दुई दाज्यू भित्र एक जानाले चुरोट सल्काउदै सोध्नु भयों l "श्री रामपुर गेट हो दाज्यू ,चेक गेट l मैले यति भन्न साथ उहाँ चुप लाग्नु भो l
अलिक बेर पछि एकजना पुलिस लौरो नाचाउदै बसमा चढ़यों l सब यात्रिहरू आफ्नो-आफ्नो सीटमा बसी रहेका छन l पुलिसले नेपाली चेहरा पटी आफ्नो आँखा नाचाउन थाल्यो l उसको आँखा सिद्धेइ दुई दाज्यू माथी आएर केन्द्रित भयों l उसको अनुहारमा मुस्कान झलकियों l उ सीधेई ती दाज्यूहरुको छेउमा आएर उभियो l अनि हाथको लौरो नचाउदै उसले प्रश्न गरयों l
"कहाँ से आया हैं ?"
"सिलगढ़ी बात हजुर l "
इन्टरनेट भन्ने शब्द हाम्रो लागि नयाँ होइन, यसको बारेमा हामीले मनग्ये सुनेका छौँ र हामीमध्ये कतिले त मनग्ये चलाएका पनि छौँ। आज हामी इन्टरनेट भनेको के हो र यसलाई कसरी चलाउने भन्ने बारेमा केही जानकारी लिन्छौँ।
इन्टरनेट के हो?
इन्टरनेटको बारेमा बुझ्नु अघि हामीले नेटवर्क भनेको के हो भन्ने कुरा थाहा पाउनुपर्छ। दुई वा दुईभन्दा बढी कम्प्युटरलाई आपसमा तार वा ताररहित माध्यमद्वारा जोडियो वा एउटा कम्प्युटरबाट अर्को कम्प्युटरमा रहेको डाटा वा प्रोग्रामलाई चलाउन सकियो भने त्यहाँ नेटवर्क भएको मान्नुपर्छ। नेटवर्क भनेको कम्प्युटरहरूबीचको सन्जाल हो र यो आकारको आधारमा तीन प्रकारको हुन्छ।
तपाई हामीमध्ये कैयौँलाई दिनहुँजसो आफ्नो इमेल हेरिराख्नुपर्ने हुन्छ। कतिले त आफ्नो मेलबक्सलाई नै डायरीको रुपमा पनि प्रयोग गरिराखेका हुन्छौँ। तर हामीमध्ये धेरैलाई खट्किएको कुरा हो हामीले हाम्रो मेलबक्सको एउटा इमेल हेर्नुपर्यो भने लामो समय पर्खिएर इमेल प्रयोग गर्नुपर्ने हुन्छ। अझ सिडिएमए फोनबाट डायल अप इन्टरनेट प्रयोग गर्नेहरुको लागि त पटक पटक इन्टरनेट जोडेर लामो प्रक्रिया पूरा गरेर इमेल हेर्नु पक्कै पनि खर्चिलो र झन्झटिलो हुन्छ। तर घरमै आफ्नै कम्प्यूटरमा इन्टरनेट प्रयोग गर्नेहरुको लागि भने यति झन्झटिलो प्रकृया पूरा गर्नु पर्दैन। हामीले गुगलको इमेल सेवा जीमेल प्रयोग गर्यौँ भने यी सबै प्रकृयाबाट मुक्ति पाउन सकिन्छ। गुगलको इमेल बनाउने प्रकृया अन्य इमेल बनाएजस्तै हुन्छ। यसके लागि तपाइले आफ्नो ब्राउजरमा जीमेलको वेब ठेगाना www.gmail.com टाइप गर्नुहोस्। त्यसपछि आउने पेजमा Sign Up मा क्लिक गरेपछि आउने फर्म पूरा भरेर रजिष्टर गरेपछि हामीले जीमेल इमेल ठेगाना प्राप्त गर्न सक्छौँ। (जीमेलको इमेल बनाउने तरिका अन्य निशुल्क इमेल प्रदायक वेबसाइटहरु याहू, हटमेल, रेडिफमेल आदिसंग मिल्छ) अब तपाइको जीमेल इमेल खोल्नुहोस् र सबैभन्दा माथि दायाँतिरको Setting मा क्लिक गर्नुहोस्। त्यसपछि आउने पेजमा Forwarding and pop मा क्लिक गर्नुहोस्। अब Enable pop for all mail भन्ने बक्स चेक गर्नुहोस् र Save Settings बटनमा क्लिक गर्नुहोस्। अब तपाइको इमेल क्लाइन्ट आउटलुक एक्सप्रेस खोल्नुहोस्। अब Tools मेनुमा गएर Accounts मा क्लिक गर्नुहोस्। त्यसपछि Add बटनमा क्लिक गर्नुहोस् र Mail मा क्लिक गर्नुहोस्।
केही समय यता लिनक्स निकै नै प्रचलित हुँदै गइरहेको छ। माइक्रोसफ्ट विन्डोजमा हुने भाइरस तथा कम्प्युटर ह्यकिङग हुने समस्या अनि सुरक्षा सम्बन्धी कारणले गर्दा दिक्क भई विश्वका धेरै प्रयोगकर्ताहरूले माइक्रोसफ्ट विन्डोज को सट्टा लिनक्स प्रयोग गर्न थालेका छन्। विश्वव्यापी रुपमा सरकारी तवरमा पनि लिनक्सको प्रयोग तथा सूचना प्रविधि सम्बन्धी अन्तरराष्ट्रिय कम्पनीहरूले लिनक्स तथा खुला तथा स्वतन्त्र सफ्टवेयरमा देखाउन थालेको चासोका कारणले पनि लिनक्सको प्रयोग दिन प्रतिदिन बढ्दै गइरहेको छ। तर लिनक्स चलाउन चाहने जोसुकै सबै भन्दा पहिले लिनक्सका सयौं प्रकारहरूका बीच हराउने गर्दछन्। लिनक्सका बारेमा पहिले सुन्नु भएको छ भने पक्कै पनि तपाईले रेडह्याट, फेडोरा, उबुन्टु जस्ता विभिन्न लिनक्सका प्रकारका बारेमा सुन्नु भएको होला। यस्ता लिनक्सका प्रकारहरूलाई Distribution वा छोटकरीमा Distro भन्ने गरिन्छ। अहिलेसम्म पाच सय भन्दा बढि यस्ता डिस्ट्रोहरूको विकास भैसकेको छ।
दिन त्यसै–त्यसै धुम्मिएको छ । घामको मुख नदेखेको पनि चार–पाँच दिन भैसक्यो । निःसार हुस्सु चारैतिर मडारिरहेको छ । चराचुरुङ्गीहरु कुहिरोभित्र अन्योलमा परेझैं यताउता भौतारिरहेका छन् । चारुको जोहो गर्न पनि सकिरहेका छैनन् बिचराहरु ! शीतले लपक्क भिजेकी पृथ्वीमाता सेतै फुलेकी बुढिया जस्तै आफ्नो आङको पछ्यौरीमा नै गुटमुटिएको झैं देखिन्छिन् । विचरी प्रकृति हुस्सुको घुम्टोभित्र शीतको धारा चुहाउँदै बिहान पनि अबेरसम्म अँध्यारी भएर रोइरहन्छिन् । चिसोले कठ्याङ्ग्रिएको उनको शरीर चिसो सिरेटोले सिरिङ–सिरिङ बनाउँदा काँडानै उम्रन्छ ।
प्रकृतिनै यसरी कठ्याङ्ग्रीएको बेला यस गरीब बस्तीका यी आदिवासीहरुको जाडो हटाउने उपाय भनेको बाटोमा छरिएका पराल भेला गरेर धुवाँ लगाउन बाहेक अन्य उपायनै के नै पो हुन्थ्यो । बिचराहरु दिनभर मालिकको घरमा काममा व्यस्त हुन्छन् बेलुकी भएपछि तातो खाना खाएर एक झप्को सुत्न पनि पाउँदैनन् । गरीबीको अभावले पिल्सिएर हाडछाला भएको शरीर न्यानो लुगामा गुटमुटिन के पाउँथ्यो । जसोतसो गरेर भल्ट्याङ–भुल्टुङ गर्ने दुधे बच्चालाई चैं चारठाउँ टालेको झुम्राले भएपनि चिसोबाट धन्य जोगाएका छन् । मसिनो खानका लागि त गाउँमा कसैको भोज भतेरनै आउनु पथ्र्यो । ती भल्ट्याङ्–भुल्टुङहरुले धान थन्क्याउने समय भएकाले दुई चाना आलुको तरकारीसँग पनि मनग्गे भातचाहिँ खान पाएका रहेछन् । दिनभरी धुलोमा भाँडाकुटी खेलेर साँझमा सुख्खा भात पेटभरी खान पाउँदा पनि रमाएर संसारनै जितेको महसूस गर्छन् । स्कूल जाने उमेर पुगेकाहरु प्नि साना भाइबहिनीहरुलाई हेर्न बाध्य छन् । बाबु आमालाई बनीबुतो गरेर दुई छाक टार्ननै मुस्किल पर्छ । बिचरा आमाहरु बच्चा जन्मिएर १५ दिन पनि सुखसँग खाएर आङ तङ्ग्रिन नपाई मालिकको काममा पेलिनुपर्ने बाध्यताका कारण २५–२६ वर्षको उमेरमानै अनेक रोगले च्यापेर अनुहार चाउरी पर्न थालिसकेको हुन्छ । न त आपूmलेनै पढ्न पाएका थिए न त सन्तानलाई नै पढाउन पाउँछन् । ६–७ वर्षको भएपछि त कमाएर आफै खानुपर्ने बाध्यता छ ती अबोध बच्चाहरुको । आफ्नै उमेरका मालिकका छोराछोरीको लुगा धोइदिने भाँडा माझिदिने घर सफा गर्नुपर्ने काम गर्दैमा उनीहरुको वालापन सकिन्छ । हरेक घरका बच्चाहरु आफ्नो पढ्न पाउने अधिकारबाट बन्चित छन् । आफ्नो झुप्रोबाट २ मिनेटको नजिकमा सरकारी विद्यालय हुँदा पनि उनीहरुले शिक्षाको उज्यालो प्रकाश पाउन सकिरहेका छैनन् । गरीबीका कारण पेट पाल्न र राम्रोसँग आङ ढाक्ने कपडा पाउननै उनीहरुको लागि दुर्लभ भैसकेको छ । घर–घरमा गएर बच्चाहरुलाई बिद्यालय पढाउनु पर्छ भन्दै उनीहरुको पढ्न पाउने अधिकारको हनन हुनु भएन भनी हिँड्ने विद्यालयका प्रधानअध्यापक केशवमान श्रेष्ठ भने आफ्नै घरमा काम गर्न राखिएका ९ वर्षे वालक हर्केलाई कहिल्यै घरको कामबाट बाहिर निस्कनसम्म दिँदैनन् ।
तिमीले पुज्ने देउतासँग रिस खाएर आएको छू,
त्यहि झोकमा अमृत छोडि बिष खाएर आएको छु ।
दिमाग मेरो अँचार भयो, बिचार रण्डी बजार भयो,
तिम्रो कसम खाई मगज खिस्काएर आएको छु ।
छातीभरि चाह थियो,मुटु पोल्ने डाहा थियो,
त्यो छाती र त्यो मुटुलाई फुटाएर आएको छु ।
ध्यानमग्न तिम्रो देउताको ध्यानैसँग रिस उठ्यो ,
देउतालाई सकिन सो पुजारीलाई जिस्काएर आएको छू ।
आज के कोनो जायगा घुरते जाबो ?
जाबो दादा जाबो !
मायापुर जाबो ?
जाबो जाबो !!
आज घर उदास छ । मनहरू उदास छन् । हिजोसम्मको चहलपहल आज उदासीमा परिणत भएको छ । कोठा, घर, आँगनमा एक किसिमको शून्यता छाएको छ । मामा, विष्णु दाहाल र माइजू निर्मला दाहाल मलीन मुद्रामा हुनुहुन्छ । आफ्नी एक मात्र सन्तति प्यारी छोरी नितुलाई अन्माएर पराइघर पठाएपछि पुत्री विछोडको विरहमा उहाँहरू विहृवल हुनुहुन्छ । हुन पनि हो, आफूले कति दुःख र पीडा सहेर जन्माइ हुर्काइ आफ्नै कलेजीसरह माया गरेर पढाइ लेखाइ ठूली बनाएको सन्ततिसँग चटक्कै माया तोडेर अर्काको घर पठाउनु पर्दा कसको मन नरोला र ! छोरीको जात पनि कस्तो हगि ! अर्काको घर जानै पर्ने, जन्म दिने आमाबुवा र आफन्तलाई चटक्कै बिर्सनै पर्ने, आफू जन्मी, खेली, हुर्की बढेको घरआँगनलाई चट्ट छोड्नै पर्ने !
सबै उदास मुद्रामा टोलाइरहेका देखेर खोकोनदा मतिर इङ्गित गर्दै मायापुर घुम्न जाने प्रस्ताव राख्नुहुन्छ । म तत्काल सहमति जनाइहाल्छु । किनकि मलाई उदासीले भित्रभित्रै चिमोटिरहेको हुन्छ । मन कतै बरालिन र रमाउन छट्पटाइरहेको हुन्छ ।
म हतारहतार विद्यालय पुग्छु । कक्षा सुरु भइसकेको हुन्छ । हाजिर गर्नलाग्दा लेखापाल सरले हठात् अङ्कति सरको नाममा मैले हाजिर गरेको देखाउँदै मलाई जिस्क्याउनुहुन्छ । म झसङ्ग हुन्छु । मैले त आफ्नै नाममा हाजिर गरेकी हुँ । मेरो नाम अङ्कतिा थापा र उहाँको अङ्कति थापा एउटै खालको नाम भएकोले झुक्किएर मैले अङ्कति सरको नाममा पो हाजिर गरिदिएकी रहेँछु । अङ्कति सरको र मेरो हाजिरको विषयलाई लिएर बेलाबेलामा अन्य सर र मिस-म्याडमले पनि मलाई जिस्क्याउनुहुन्छ । अनजानमा भएको सानो भूलको कारण म अरूको जिस्क्याउने पात्र भएकी हुँदा मलाई भित्रैदेखि असजिलो महसुस हुन्छ । अङ्कति सर हाम्रो विद्यालयको नयाँ सर हुनुहुन्छ ।
उहाँको गम्भीर व्यक्तित्व ज्यादै आकर्ष छ । अङ्कति सर र मेरो बोलचाल पनि हाजिरकै विषयबाट सुरु हुन्छ । उहाँ क्याम्पसमा पढाउने र हाम्रो विद्यालयको आँशिक शिक्षक मात्र भएकोले सामान्य बोलचालबाहेक गहिरो घुलमिल भने भएको हुँदैन । विद्यालयको वाषिर्कोत्सवको दिन हामी सबै शिक्षक शिक्षिका समयमै आइसकेका हुन्छौँ । अङ्कति सर आइपुग्नुभएको हुन्न । विद्यार्थीहरूले पनि अङ्कति सरले ढिलो गर्नुभएकोमा गुनासो गर्छन् । नबुझिँदो गरी मेरो मन भारी हुन्छ । मलाई पनि अङ्कति सर छिट्टै आउनुभए हुन्थ्यो जस्तो लाग्छ । घरिघरि मूलढोकातिरै आँखा जान्छन् ।
